Dòng tâm tuôn chảy mãi

Chúng ta không bàn tới những ý nghĩa cao siêu hay phức tạp của tâm. Nếu có ai thích nghiên cứu thì có thể tìm đọc trong kinh sách, nhất là các bộ Luận thư. Trong giới hạn bài này chúng ta chỉ cần hiểu một cách đơn sơ, phổ thông, tâm bao gồm tất cả những ý nghĩ, những cảm xúc, những tưởng tượng, những quyết định, những hi vọng, và những tình cảm vui buồn, thương nhớ, ăn năn, luyến tiếc, giận hờn, lo âu, sầu não, hay hạnh phúc, mãn nguyện, thanh thản, từ bi v.v... Chính là từ tâm này mới khởi ra lời nói và hành động. Do đó, để phân biệt với lời nghiệp và thân nghiệp, khi tất cả chưa biểu lộ ra thì gọi là ý nghiệp hay tâm. Nên tâm có khi gọi là Ý (như trong Pháp cú: “ Ý là chủ, ý tạo”). Ý này không nhất thiết phát xuất từ ý căn. Mà thường là Thức, cái biết rõ ràng sau cùng, sau khi biết mình đang vui, hay buồn... (là Hành) sau khi suy nghĩ, xét đoán, lý luận (của Ý căn).

Trong 3 chức năng: phân biệt hai bên (ý thức), suy nghĩ với những dữ kiện quá khứ (ý căn), biện luận, suy đoán trong tương lai (trí năng) thì vai trò của ý thức là quan trọng nhất.

Tại sao? Thức như là cái cửa ngõ trực tiếp với thế gian bên ngoài. Qua 5 giác quan: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân (hay da), ta có ngay 5 sắc thái của thức. Lập thành những ấn tượng trong tâm, là ý, còn gọi là cái biết rõ ràng của tâm, hay thức của ý, hay tâm thức (mental consciousness). Là cái Biết rõ ràng khi tổng hợp cái biết của 5 giác quan.

Thức quan trọng vì nó là cái quyết định sau cùng, từ đó nó biểu lộ ra lời và hành động. Cho nên Thức được xem mhư là chủ của nghiệp. Hơn nữa, các nhà luận sư xem Thức như Tâm Vương, từ đó vua này có đoàn tùy tùng là tâm sở: vui, buồn, thương, ghét v.v...

Thức quan trọng vì nó luôn luôn hoạt động. Sáu giác quan lúc nào cũng mở toang cửa trong cuộc đời: mắt, tai, mũi, lưỡi, da (hay thân) và ý. Ngay cả khi ngủ, ta vẫn hay nằm mơ, là sáu giác quan vẫn hoạt động theo những tín hiệu mà nó nhận được và đáp ứng theo chức năng tự nhiên của nó, hay có khi theo bản năng sinh tồn của nó. Thí dụ: tối nào ta nằm mơ thấy đi ăn tiệc, là vì đêm đó bụng ta đói. Có khi ta nằm mơ thấy mình bay, nhún chân là ta bay lên nhẹ nhàng, gió mát. Thức dậy thì biết hai bàn chân đang mát lạnh vì ở ngoài mền. Do đó mình biết lúc nào não bộ của mình cũng hoạt động, khi thức khi ngủ, ngay cả khi mình muốn nghỉ ngơi, thư giãn, muốn không buồn, muốn không lo, tâm cũng không nghe lời. Dòng tâm thức cứ tuôn chảy hoài ngày này qua ngày khác, kết quả là tâm bất an, nếu không lo, thì buồn, hết buồn thì vui v.v... Sức khỏe không tốt. Trí thì chỉ là trí tầm thường, rối ren, phức tạp, mù mờ, không giải quyết được việc đời một cách thỏa đáng.

Và cuộc đời ta cứ như thế, trôi chảy mãi, không dừng lại bao giờ, cho dù cái thân xác đã rã rời nằm im. Tâm lại tiếp tục đi qua đời sống khác, rồi lại tiếp tục vui buồn, gặp lại những người từng ghét từng thương, vun bồi thêm cái thương cái ghét cho đời sau nữa...

Tuy nhiên, mình biết dòng tâm thức đó mỏng manh như sợi chỉ, mỗi lúc chỉ có một niệm khởi lên, trụ một thoáng rồi biến mất, rồi một niệm khác khởi lên, trụ rồi biến mất. Liên tục như vậy. Nó không phải là một cái gì vững chắc, cứng rắn, to lớn hay có lõi cứng. Bản chất niệm chỉ là cái Biết, có chữ “cái”, mình không nên tưởng nó là một vật. Niệm buồn không phải là một khối buồn. Thiệt ra đó chỉ là “Biết”. Nó thay đổi luôn luôn. Khi biết rõ những đặc điểm này, chúng ta sẽ biết phương thức làm chủ tâm mình.

Trước nhất chúng ta thường xuyên quan sát tâm mình, để có thể điều chỉnh tâm tức khắc, tâm đang vui hay đang buồn. Vui do đâu, buồn do đâu. Lý do vui hay buồn có đúng không? Vì giúp được một người bạn, nên tâm vui, vậy nên phát triển việc thiện lành. Vì ông chủ khen mình mà không khen người khác, tâm cũng vui, nhưng phải biết cái vui này không đúng, nó là tâm đố kỵ, tranh đua. Phải chấm dứt niệm vui này, mà khởi được tâm từ, quý mến những người khác vì ai cũng có những điều giỏi, khéo mà mình phải học theo.

Luôn luôn quan sát tâm mình, và phải khách quan, chân thật với chính mình. Điều này rất khó vì thường cái Ta thích bênh vực, biện minh cho mình. Chúng ta thường bị phỉnh phờ, lừa gạt nếu mình không đủ sáng suốt và cứng rắn, khe khắt với chính mình.

Luôn luôn quan sát chính tâm mình thêm một kết quả tốt rất quan trọng là tâm sẽ không vướng mắc vào những hiện tượng thế gian bên ngoài, cũng không dính mắc vào những chuyện thị phi với người khác. Như thế, tâm sẽ lần hồi an tịnh, bớt tạo ra nghiệp về hành động, lời nói và ngay cả ý cũng trong sạch hơn.

Tiến lên một bước nữa, khi tâm an tịnh, quan sát tâm mình bấy giờ chỉ là thầm lặng quan sát thôi, niệm Biết không lời có mặt, chẳng khác nào ngọn đèn sáng bật lên, niệm lao xao mơ hồ gợn sóng sẽ biến mất. Tâm rõ biết tất cả, bên trong tâm, bên trong thân mình. Bằng niệm Biết không lời vững chắc, tâm lần hồi trở nên tĩnh lặng, trống rỗng. Tất cả đều tan biến, thọ, tưởng, hành, thức không còn.

Ngọn đèn càng sáng thì càng trông thấy cái tĩnh lặng trống không thênh thang, không còn tâm, cũng không còn thân.

Đó là gì? A, vậy là con đường đi vào Samatha, và trạm cuối cũng là Samādhi.

Phương thức này bắt đầu đi bằng QUAN SÁT TÂM thôi. Đơn giản vô cùng. Không dùng giác quan. Mặc dù nói là quan sát, nhưng không dùng mắt. Mắt để thấy sắc thôi, là đối tượng bên ngoài. Chúng ta phải dùng tuệ trí. Nếu nói dùng “ý” thì chưa đủ năng lực để quan sát tâm và điều chỉnh tâm.

“Ý” thường là cùng một bản chất với tâm. Nếu tâm mù mờ, thì ý cũng mù mờ. Ta phải có hiểu biết sáng suốt hơn, khách quan hơn, nhờ học những chân lý thường hằng trong thế gian, tạm gọi là tuệ trí. Với tuệ trí này soi chiếu lại tâm mình, mới hi vọng nó thấy rõ ràng, sắc bén và trung thực những diễn tiến của tâm.

Kết luận, đầu bài chúng ta mới nêu ra bước thực tập đầu tiên, là ta phải luôn luôn quan sát tâm mình, tưởng là sẽ phải nói tới vài bước thực hành khác tiếp theo. Nào ngờ, chỉ một bước này cũng vào tới chỗ cuối cùng của con đường rồi. Không cần phải thực hành cách nào khác nữa. Chỉ cần đi tới bước quan sát trống rỗng tâm thì tâm trống rỗng, còn gì để nói nữa? Tức là cái “dòng sông tâm tuôn chảy mãi” qua nhiều đời tới đó là biến mất, không còn bóng dáng.

Tâm diệt độ thì Ta cũng diệt độ. Thế gian này cũng diệt độ.

Viết tại thiền viện, ngày 16- 5- 2021
TN

Nguồn : DÒNG TÂM TUÔN CHẢY MÃI, tanhkhong.org

Auteur : Triệt Như
Publié le : 22/02/2025